Istorija salaša
DOMAĆIN IZ DALEKOG SVETA
Mesto na kojem se sada nalazi nadaleko poznati azil za napuštene životinje i sedište Društva za zaštitu životinja i prirode stanovnicima (Đurđeva) danas je poznat kao Monikin salaš. Najstariji tragovi stanovanja pronađeni na salašu i u njegovoj okolini potiču iz drugog veka nove ere. Reč je o kostima životinja i sarmatskoj keramici, koje svedoče o boravku ljudi na tom prostoru. Ostali dokumenti sežu u relativno blisku prošlost. Najznačajnija funkcija ovog prostora u 20. veku bila je zanatska delatnost: uslužno mlevenje žita i rezanje drveta za potrebe stanovnika Ðurđeva i okolnih mesta.
Godine 1914. sagrađen je prvi mlin na vetar. Ferenc Puškaš je 1916. godine započeo otkup nove vetrenjače. Uz ovaj objekat novi korisnik dograđuje kućicu sa sobom i kuhinjom. Okućnicu je činila bašta i voćnjak. Imanje je u celosti otkupljeno u narednih par godina. Danas se na tom mestu nalazi kuća za goste. Pošto se Ferenc Puškaš 1936. godine seli u Čurug, posao nastavlja njegov sin. Specijalni kamen za mlevenje žita koji je korišćen u vetrenjači sačuvan je i danas se nalazi kao eksponat u parku salaša.
Proces proizvodnje je unapređen i uvođenjem nove, uglavnom ženske radne snage za prosejavanje i izbacivanje žita. Po završetku Drugog svetskog rata unapređena je funkcionalnost salaša dogradnjom sobe, kao i pomoćnih objekata uz kuću. A radi zaštite od jakih vetrova na tom delu terena 1951. godine zasađena je šuma. Mlin je normalno mleo na vetar do 1959. godine.
Te godine se na vetrenjači lome krila, čime se završava era tradicionalnog načina rada, a nove tehnike polako ulaze u život. Iste godine je za pokretanje mlinskih kamenova kupljen dizel motor, a vec 1965. godine na salašu je uvedena struja. Elektrifikacijom, zbog pojave mnogo malih "krupara", delatnost mlevenja žitarica se decentralizuje pa salaš brzo gubi svoju prvobitnu funkciju. Zbog toga je 1969. godine nabavljena kružna testera za sečenje drveta, ali i ta delatnost traje samo četiri godine.
Od 1975. godine propadanje imanja je sve vidljivije. Te godine severni deo objekta vetrenjace se urušava zbog vlage, a za opravku niko nije zainteresovan. Ova đurđevačka vetrenjača tako je i nestala, pošto se 1978. godine srušila sama od sebe. Porodica Puškaš koja je tu živela do 1994. godine u borbi sa ovim propadanjem pokušavala je sitnim dogradnjama da održi imanje, ali je polako posustajala. Šuma jasena, bagrema i topole je u roku od nekoliko godina posečena i pokradena, da bi iza nje ostala golet, panjevi i sve veća deponija smeća.
Od 1994. do 1997. godine, na salašu su se menjali stanari koji su ga po odlasku porodice Puškaš čuvali.
Nova era revitalizacije počinje 1997. godine kada je salaš prodat Moniki Brukner iz okoline Bazela u Švajcarskoj, koja na tom mestu započinje stvaranje Azila za različite vrste životinja.
Nije samo salaš bio u lošem stanju. Priroda u neposrednoj okolini bila je pravi haos sa deponijom smeća sa svakakvim otpadom, uključujući i mrtve životinje. Priroda je bila u stanju mirovanja, činilo se da više ništa ne raste.
Odmah počinje obnova starih i gradnja novih objekata i čišcenje i pošumljavanje terena. Sadili smo biljke, žbunje i drveće - uvek sa idejom da divljim životinjama pružimo dostojno utočište i životni prostor. U neposrednoj blizini je dokupljena zemlja. Istovremeno, Mesna zajednica Ðurđevo je Moniki Brukner po ugovoru o saradnji ustupila na korišćenje prostor oko salaša, pošumljene i podvodne terene kao prirodna staništa koja treba očuvati.
Opština Žabalj je celokupan prostor proglasila ekološkom zonom. Izgrađeni su kavezi za ptice i boksovi za pse, ograđeni prostori za razne životinje sa uslovima što sličnijim njihovim prirodnim staništima.
Zbog podsećanja na tradiciju, ali i zbog realnih potreba, 2003. godine na salašu ponovo je izgrađena vetrenjača, ali ovoga puta na čelicnom stubu sa gvozdenom elisom za pumpanje vode umesto mlevenja žita. Na salašu je izgrađen i interni vodovod za napajanje brojnih novoizgrađenih bazena, jezera i fontana. Tako je taj prostor oživeo još veći, sjajniji i lepši.
Izgradnja je nastavljena, pa su 2005. godine nikle i nove štale za magarce i konje, objekti za smeštaj svinja, garaže...
Konacno 2005.godine Monika i Bogdan Brukner odlučuju i sami da se presele na salaš. U tu svrhu, u potkrovlju je dograđen prostor za stanovanje sa svim modernim instalacijama. Između ostalog, u ovom prostoru je uveden sistem solarnog grejanja i za životinje.
Danas kod nas raste na stotine, najčešće domaćih biljnih vrsta, od kojih su mnoge samonikle. Ponosni smo na njih i štitimo ih, jer mnoge od njih su postale retkost. Isto se desilo i sa divljim životinjama: odjednom se oko našeg salaša našla neočekivana raznovrsnost divljih životinja.
Čini se kao da biljke i životinje osećaju da su ovde sigurne. Tako da kod nas imamo primerke retkih vilinskih konjica i leptira, ptice, fazane, vodene kornjače i vodene zmije, belouške i razne druge vrste zmija, kune, lisice, ježeve, žabe i mnoge insekte...
Ova nova vetrenjača ne posustaje, a Monika Brukner, kako izgleda, ima još želja i planova za naredne godine.